Een bijzondere proef van milieuorganisatie Arnika brengt misstappen in de verwerking van elektronisch afval aan het licht. Door 25 GPS-zenders in afgedankte apparaten te plaatsen, kunnen onderzoekers nu in real time volgen waar het giftige afval uiteindelijk belandt — en dat geeft een verontrustend inzicht in het afvaltraject na de afvalscheiding.
Elektronisch afval in beeld — bron: Famifranquoi via Pixabay
Afgedankte elektronica: waar komt het écht terecht?
De experimenten van Arnika bevestigen iets waar veel milieuprofessionals al bang voor waren: een groot deel van onze oude elektronica uit de EU en de VS wordt illegaal verscheept naar ontwikkelingslanden. Op die plekken, waar veilige recycling nauwelijks bestaat, ontmantelen lokale bewoners apparaten onder onveilige omstandigheden. Daarbij komen ze dagelijks in contact met gevaarlijke stoffen als lood, cadmium en kwik, met alle gevolgen voor hun gezondheid van dien.
Omdat veel onderdelen in apparaten niet goed te verwerken zijn, worden ze ter plekke verbrand in de buitenlucht. Niet alleen zorgt dit voor giftige dampen in de omgeving, op lange termijn sijpelen chemicaliën zelfs in het grondwater. Daarmee raakt niet alleen de directe omgeving, maar ook de drinkwatervoorziening van tientallen dorpen verontreinigd — een sluipend gevaar dat helaas te weinig wordt gezien.
GPS-trackers onthullen verrassende routes
Van de 25 GPS-trackers die Arnika heeft geplaatst, blijkt er inmiddels ten minste één elektronisch apparaat op een Afrikaanse afvalberg te zijn beland. Tien andere apparaten zijn nog onderweg; hun bestemming is ongewis. Opvallend: vijftien apparaten werden keurig verwerkt bij Nederlandse afvallocaties, en één vond zelfs zijn weg naar een recyclingfabriek in Duitsland. Dat klinkt hoopgevend, maar negen trackers duiken nog altijd op tussen particuliere gebruikers.
Bijzonder is het verhaal van één oude monitor, die — zoals de tracker registreerde — via een legale afvaldump in Modlany uiteindelijk werd afgevoerd. Dit apparaat bevatte schadelijke stoffen als cadmium, lood en kwik. De betrokken stortplaats handelde volgens de regels, maar de monitor was simpelweg illegaal naast de container gezet. Het toont aan hoe onbekommerd velen hun afgedankte elektronica achterlaten, zonder te beseffen dat ze zo schadelijke stoffen in de natuur brengen.
“Deze monitor bevatte inderdaad cadmium, lood en kwik,” verklaart Markéta Möller van Arnika. “We willen benadrukken dat het hier niet per se misgaat bij de afvalverwerker, maar bij de manier waarop burgers apparatuur achterlaten. De goede kant van het verhaal? Het inzamelen van oude elektronica werkt in Nederland relatief goed — afgezien van een enkele negatieve uitzondering. Maar het transport- en recyclingproces kan maanden duren, dus het verhaal is nog niet ten einde.”
Hoe zit het in Nederland?
Voor het experiment gebruikten de onderzoekers kleine printers en monitors die nog giftige stoffen bevatten, zoals kwik en lood. Ze bootsten het gedrag van een doorsnee Amsterdammer na door in juli verouderde apparaten naar Amsterdamse afvalstraten te brengen — soms in de speciale rode containers, soms illegaal ernaast (helaas schering en inslag volgens de GAD en lokale gemeenten). Vijf apparaten werden zelfs in Noord-Nederland achtergelaten, om een landelijke spreiding te vertegenwoordigen.
Dat Nederlanders goed zijn in afvalscheiding, is algemeen bekend. Maar met elektronisch afval kunnen we nog een flinke slag slaan. Ondanks een verdriedubbeling van gerecycled e-waste tussen 2015 en 2024, werd in 2023 in Nederland nog steeds slechts iets minder dan de helft (49,1%) van al het elektronisch afval daadwerkelijk gerecycled. Batterijen, kleine apparatuur en laders verdwijnen nog te vaak in de restafvalbak of bij het grofvuil.
Praktische tips voor het verwerken van elektronisch afval
- Lever oude apparaten gratis in bij gemeentelijke afvalpunten of winkels die elektronica verkopen.
- Plaats nooit apparaten náást containers; gooi ze altijd in de daarvoor bestemde inzamelbakken.
- Kijk of lokale initiatieven als WeCycle of de E-waste Race actief zijn in uw regio voor extra inlevermomenten.
- Verwijder batterijen en andere losse onderdelen voor recycling.
- Deel kennis met vrienden en familie: bewustwording scheelt tientallen kilo’s giftig afval per persoon per jaar.
Een blik vooruit: waarom GPS-tracking cruciaal blijft
Het experiment van Arnika — inmiddels overgenomen door organisaties in Amsterdam en Rotterdam — laat zien dat ‘weggooien’ niet betekent dat iets echt verdwijnt. Elektronisch afval kan, zonder goede controle en handhaving, eenvoudig buiten Europa belanden en elders ernstige milieuschade aanrichten. Door apparaten te volgen met GPS houden we het systeem eerlijk en werken we samen aan een schonere toekomst, voor Nederland én daarbuiten.
Mijn advies? Kijk vóór u iets wegdoet goed naar de opties in uw buurt. En realiseer u: recyclen is niet alleen goed voor het milieu, het begint eigenlijk pas na het inleveren. De echte duurzame impact maken we samen!
