De Nederlandse bossen ondervinden steeds meer uitdagingen. Wetenschappers slaan alarm: onze bossen ‘zweten’ steeds minder, voornamelijk door de gevolgen van de letterzetterplaag en twijfelachtig bosbeheer. Het gevolg? De temperatuur in Nederland stijgt lokaal, het landschap droogt uit en het klimaat wordt minder vriendelijk—met mogelijke serieuze gevolgen voor generaties na ons.
Hittestress: kale plekken in het bos tot wel 50 °C
U kent het vast: een wandeling in het Amsterdamse Bos is op een zomerdag altijd aangenamer dan over de open velden. Dat komt door het fenomeen evapotranspiratie—een fancy woord voor het ‘zweten’ van de natuur. Bomen nemen water op en geven het via hun bladeren af aan de lucht. Hierdoor blijft het koeler in het bos.
Evapotranspiratie bestaat uit twee delen: evaporatie (verdamping van water uit de bodem en het oppervlak) en transpiratie (het vocht dat planten en bomen loslaten). Dit proces is de motor achter het natuurlijke airconditioningsysteem van bossen.
Door ontbossing, een slechte gezondheid van onze bomen, maar ook de verstening van de omgeving neemt de evapotranspiratie snel af. Hierdoor stijgt de oppervlaktetemperatuur, vooral op plekken waar het bos verdwenen is. Kale stukken grond, bijvoorbeeld na het kappen van bomen door de letterzetter, kunnen op hete zomerdagen makkelijk 40 tot 50 °C worden. Dat is aanzienlijk warmer dan ‘normale’ bosbodem.
Bossen: natuurlijke airco voor onze omgeving
Gezonde bospercelen spenderen een groot deel van de zonne-energie aan het verdampen van water, in plaats van aan het opwarmen van de lucht en grond. Hierdoor blijft het microklimaat in het bos verkoelend en prettig.
- Gezonde bossen zijn tot 3 °C koeler dan de buitenlucht op het heetst van de dag.
- Op open stukken zonder schaduw kan het temperatuurverschil oplopen tot wel 20 °C.
- Nederlandse bossen zoals het Mastbos of de Veluwe bieden daardoor véél verkoeling voor mens én dier.
Onderzoek van de Wageningen Universiteit tussen 1990 en 2020 bevestigt: bossen rondom plaatsen als Oisterwijk en het Gooi koelen duidelijk sterker dan landbouwgrond of open grasland. Sinds de massale aantasting door de letterzetter is dit effect echter gestoord.
Waarom de letterzetter zo’n probleem is
Deze kever, die massaal sparren en dennen aantast, heeft ervoor gezorgd dat grote delen bos gekapt moesten worden. Gevolg? Minder schaduw, minder verdamping en lokale opwarming. Wetenschappers waarschuwen: hierdoor raken de omliggende landbouwgronden nog sneller uitgedroogd. Hitte en droogte vormen vervolgens weer ideale omstandigheden voor nieuwe plagen.
Verwoestijning in eigen land?
Op kale plekken, bijvoorbeeld na grootschalige kap in Brabant of Drenthe, warmt de bodem extreem snel op. In sommige gevallen droogt de grond zo uit dat nieuwe aanplant vrijwel kansloos is—een neerwaartse spiraal van bodemuitputting en verlies van biodiversiteit.
Wat kunt u doen (en wat doen gemeenten)?
- Kies voor ‘inheemse’ bomen bij aanplant in de tuin of buurt. Die zijn veerkrachtiger tegen lokale plagen.
- Laat dode bomen wat langer liggen: zo creëert u schaduw en herstelkansen voor nieuw groen.
- Gemeenten als Utrecht en Nijmegen investeren inmiddels actief in herstelbossen en schaduwrijke parken.
Onze bossen verdienen aandacht en zorg. Een koel bos is niet alleen prettig tijdens een hittegolf, maar ook essentieel voor de leefbaarheid en veerkracht van Nederland. Laten we samen investeren in gezonde, zwetende bossen—nu en in de toekomst.