Grote supermarktketens in Nederland liggen steeds vaker onder vuur omdat zij boeren onder druk zetten om hun producten tegen extreem lage prijzen te verkopen of om verplicht mee te doen aan kortingsacties. Nederlandse landbouworganisaties eisen intussen strengere regelgeving om een eind te maken aan deze praktijken, maar de politiek loopt hiermee achter de feiten aan.
De supermarkt beheerst de markt, de boer betaalt de rekening
Als u ooit dacht dat de prijs van een kilo Nederlandse aardappelen of een krop sla vooral door de boer wordt bepaald, denk dan nog eens goed na. In werkelijkheid controleren de grootste supermarktketens — denk aan Albert Heijn, Jumbo en Lidl — het overgrote deel van de voedselmarkt in Nederland. Zij bepalen niet alleen wat er in het schap ligt, maar vaak ook hoeveel de boer ervoor krijgt. Veel boerenorganisaties, onder leiding van LTO Nederland en de Nederlandse Akkerbouw Vakbond, signaleren dat oneerlijke handelspraktijken het verdienmodel van boeren ernstig ondermijnen.
Strenge voorwaarden en een barrière voor gezonde landbouw in Nederland
Voor veel akkerbouwers en veehouders zijn de eisen van supermarkten het grootste struikelblok. Het gaat dan om het leveren van producten onder de kostprijs, verplicht bijdragen aan kortingsacties of zelfs een verplichte bijdrage aan reclamecampagnes. Kleine en middelgrote familiebedrijven hebben hierdoor nauwelijks onderhandelingsruimte en kampen met ongezonde marges.
LTO Nederland heeft daarom gepleit voor een aanvulling van de Europese richtlijn tegen oneerlijke handelspraktijken in de agrofoodsector in de Nederlandse wetgeving. Volgens hen is het echt noodzakelijk om deze structurele problemen nu juridisch aan te pakken, voordat er nog meer boeren gedwongen worden te stoppen.
“De voorwaarden die supermarkten afdwingen zijn niet houdbaar voor de Nederlandse landbouw. Zolang grote ketens de prijsdruk blijven verhogen, blijft het verdienvermogen van onze boeren onder druk staan,” zegt Sjaak van der Tak, voorzitter van LTO Nederland.
Wetgeving in de wacht: wanneer grijpt Den Haag in?
Hoewel de Europese Unie al beleid heeft vastgesteld tegen oneerlijke handelspraktijken in de voedselketen, is Nederland nog altijd bezig met de invoering van deze richtlijn. Het oorspronkelijke plan was om hier al in 2024 mee te starten, maar het nieuwe wetsvoorstel zal naar verwachting pas medio 2025 besproken worden in de Tweede Kamer.
Volgens de conceptplannen wordt het supermarkten straks verboden om producten later dan 30 dagen na levering te betalen aan de boer bij verse producten. Ook zouden boeren sterker komen te staan als de supermarkt op het laatste moment besluit een bestelling te annuleren.
Een andere belangrijke wijziging is het verbod op het verplicht meebetalen aan kortingsacties of reclamekosten van de supermarkt. Juist dit komt nu regelmatig voor, volgens boeren uit onder meer Noord-Brabant en Flevoland.
Een enquête van LTO Nederland laat bovendien zien dat veel boeren aangeven structureel te maken te hebben met prijzen onder de kostprijs. Supermarkten hebben hun dominante positie gebruikt om leveranciers onder hun productiekosten te laten leveren, wat innovatie en duurzaamheid in de sector direct belemmert.
Prijsvoorbeeld: de aardappel en de marge van de supermarkt
“Een sprekend voorbeeld uit 2024: boeren verkochten hun aardappelen aan verwerkers voor gemiddeld €0,20 per kilo, terwijl diezelfde aardappelen in de supermarkt schappen voor ruim €0,70 per kilo lagen. Dat betekent dat de uiteindelijke verkoopprijs voor de consument voor minder dan een derde bij de boer terechtkomt. Steeds meer boeren proberen daarom zelf via boerderijwinkels of lokale markten hun producten aan te bieden,” aldus een boer uit de Noordoostpolder.
Eenderde van de respondenten in het onderzoek geeft aan dat zij regelmatig met oneerlijke voorwaarden te maken krijgen. Slechts tien procent meldt dat het lukt om deze via onderhandeling of bemiddeling aan te passen.
De vijf meest gehoorde problemen volgens Nederlandse boeren:
- Producten leveren onder de kostprijs door machtsmisbruik van de inkoper
- Verplichte financiële bijdrage aan promotie- of kortingsacties
- Verplichte bijdragen aan supermarktmarketing of reclame
- Onverkochte producten terugnemen of zelf afvoeren
- Te late betaling van facturen
Hoe nu verder? Praktische tips voor boeren en consumenten
- Boeren: Overweeg samenwerking via coöperaties om samen sterker te staan tegenover grote inkopers.
- Consumenten: Koop vaker direct bij de boer of op de lokale markt; zo krijgt de producent een eerlijke prijs.
- Beleidsmakers: Maak haast met de implementatie van Europese regels en stel onafhankelijk toezicht in om handhaving te garanderen.
Een eerlijk voedselsysteem, ook in de polder
Het debat rond oneerlijke handelspraktijken is niet nieuw, maar urgentie is hoog. Sinds 2024 voelen steeds meer Nederlandse boeren zich klemgezet. Aanpassingen in het beleid zijn noodzakelijk om boeren te behouden en voedselproductie in Nederland toekomstbestendig te maken.
Heeft u als consument of boer ervaringen met deze problematiek? Deel uw verhaal met ons en draag bij aan het debat over eerlijk en duurzaam voedsel!
