Na een indrukwekkende periode van twaalf jaar nemen onderzoekers van de Academie van Wetenschappen van Tsjechië afscheid van hun iconische kunstmatige zon: de tokamak COMPASS. Maar wie denkt dat hiermee een tijdperk eindigt, heeft het mis. Achter de schermen wordt hard gewerkt aan een opvolger die wereldwijd uniek zal zijn qua prestaties en mogelijkheden.
De Tsjechische tokamak COMPASS, een baken voor fusieonderzoek in Europa (foto: Jana Plavec – Academie van Wetenschappen Tsjechië)
Plaats maken voor de nieuwe generatie: COMPASS Upgrade
De oorspronkelijke COMPASS-tokamak, door experts liefkozend ‘de kunstmatige zon’ genoemd, draaide meer dan 21.000 plasmaleggen op extreem hoge temperaturen. Binnen enkele jaren maakt dit systeem plaats voor COMPASS Upgrade: een gloednieuwe faciliteit die grensverleggende technologie naar Tsjechië brengt en uitdagende vraagstukken rond kernfusie aanpakt.
Kernfusie geldt al jaren als dé schone energiebron van de toekomst – zonder CO2-uitstoot en met potentieel onuitputtelijke capaciteit. Niet alleen in Tsjechië, maar ook in onder meer Frankrijk, Japan en China worden prototypes van fusiereactoren gebouwd. De internationale samenwerking in Frankrijk rond de supertokamak ITER, waarin ook Nederlandse en Tsjechische onderzoekers een grote rol spelen, moet in 2025 zijn eerste echte resultaten boeken.
Het revolutionaire doel: meer energie uit fusiereacties halen dan er in wordt gestopt dankzij tulpenheet plasma. Als dat lukt, vormt de technologie een pijler onder het toekomstige energienet – duurzaam, krachtig én, zeker voor Europa, strategisch.
Tsjechische kennis van wereldformaat
Weinigen weten dat Tsjechische wetenschappers al sinds de jaren 70 vooroplopen in kernfusieonderzoek. De installatie van de eerste COMPASS in 2005 bij het Instituut voor Plasmafysica van de Tsjechische Academie van Wetenschappen was dan ook een mijlpaal. Vanaf 2009 draaide het systeem op volle toeren.
Het belangrijkste doel: technische en wetenschappelijke innovatie voor megaprojecten zoals ITER. Met de kennis en ervaring uit twaalf jaar intensief onderzoek strepen Tsjechische wetenschappers hun naam stevig onder de Europese top. Metingen van warmtefluxen en het optimaliseren van ontladingsparameters zijn directe bijdragen geweest aan de bouw van ITER in Zuid-Frankrijk.
Praktische impact voor Nederland
Ook in Nederland wordt gefascineerd gekeken naar deze ontwikkelingen. Projecten rond kernfusie, bijvoorbeeld bij DIFFER in Eindhoven, profiteren rechtstreeks van ervaringen uit Tsjechië. Voor Rotterdamse ingenieurs en studenten van de TU Delft zijn de successen van COMPASS een inspiratiebron bij hun eigen experimenten rond plasma-energie.
- Vooruitblik: COMPASS Upgrade wacht in de coulissen en belooft inzichten waarmee Nederlandse én Europese energieoplossingen kunnen versnellen.
- Binnenkort: Het allerlaatste experiment met de oude COMPASS staat gepland op 20 augustus 2021 – een symbolisch moment.
Waarom kernfusie nu actueler is dan ooit
Met Nederland op zoek naar nieuwe energiebronnen – vooral nu de gasvelden in Groningen sluiten – klinkt de belofte van kernfusie urgenter dan ooit. De kans dat Den Haag de komende jaren verder investeert in fusieonderzoek is groot, en ook voor innovatieve bedrijven biedt deze technologie volop marktkansen.
Wilt u zelf eens het experiment beleven? Jaarlijks organiseren diverse onderzoekscentra, waaronder het Energy Experience Center in Petten, open dagen waar u de kracht van plasma van dichtbij ziet.
Samenvatting en vooruitblik
Twaalf jaar aan Tsjechisch onderzoek aan de kunstmatige zon maakt plaats voor een veelbelovend nieuw tijdperk. Dankzij deze internationale samenwerkingen en grensverleggende technologie lijkt de droom van schone, onuitputtelijke energie voor Europese steden weer een stuk dichterbij.
